Partenogenez Nedir ?

Partenogenez , bir erkek gametten herhangi bir genetik katkı olmaksızın, bir yetişkine dönüşen veya gelişmeyen bir dişi gametten bir embriyonun üretilmesi olarak tanımlanır.

Arı ve karınca türlerinin çoğu dahil olmak üzere, cinsiyet kromozomu olmayan hayvanlar, bazı sürüngenler, balıklar ve birçok bitki partenogenez yoluyla çoğalma yeteneğine sahiptir.

Meydana Gelme Şekillerine Göre Partenogenez Çeşitleri ; Apomiks ve Otomiks

Apomiks Yol : Yumurta hücreleri mitozla üretilir. Apomiks partenogenezde, dişi cinsiyet hücresi (oosit), iki diploid hücre üreterek mitoz ile çoğalır. Bu hücreler, bir embriyoya dönüşmek için gereken tüm kromozomlara sahiptir. Ortaya çıkan yavrular, ana hücrenin klonlarıdır. Bu şekilde üreyen organizmalar arasında çiçekli bitkiler ve yaprak bitleri bulunur.

Otomiks Yol : Yumurta hücreleri mayoz bölünme ile üretilir. Normalde oogenezde (yumurta hücresi gelişimi) ortaya çıkan yavru hücreler mayoz bölünme sırasında eşit olmayan bir şekilde bölünür. Bu asimetrik sitokinez, bir büyük yumurta hücresi (oosit) ve polar cisimcikler adı verilen daha küçük hücreler ile sonuçlanır. Kutup cisimleri bozulur ve döllenmez. Oosit  haploiddir  ve ancak erkek sperm tarafından döllendikten sonra diploid hale gelir. Otomiks partenogenez erkekleri içermediğinden, yumurta hücresi polar gövdelerden biriyle kaynaşarak veya kromozomlarını çoğaltarak ve genetik materyalini ikiye katlayarak diploid hale gelir. Ortaya çıkan yavrular mayoz bölünme ile üretildiğinden, genetik rekombinasyon  meydana gelir ve bu bireyler ana hücrenin gerçek klonları değildir.

Bazı böceklerde ise ( örneğin semenderlerde ve yassı solucanlarda ) spermin varlığı partenogenezi tetikler. Sperm hücreleri, yumurtaya nüfuz ederek süreci başlatır ancak sperm daha sonra dejenere olur ve sadece anne kromozomlarını bırakır. Bu durumda, sperm sadece bir yumurtanın gelişimini tetikler hiçbir genetik katkı sağlamaz. Yumurta hücresi, partenogenez yoluyla bir embriyoya dönüşür.

Gelişen Yavruların Cinsiyetine Bağlı Olarak Partenogenez Çeşitleri ; Arhenotokous, Thelytokous, Deuterotokous 

• Arhenotokous : Döllenmemiş bir yumurtanın partenogenetik olarak bir erkeğe dönüşmesidir.
• Thelytokous : Döllenmemiş bir yumurtanın dişiye dönüşmesidir.
• Deuterotokous : Döllenmemiş bir yumurtanın erkek veya dişiye dönüşmesidir.

Cinsiyet, kromozom yapısı tarafından belirlendiğinde partenogenetik yavrular, etkili mayoz bölünmenin yokluğunda, hepsi çoğunlukla dişi olacaktır. Bununla birlikte, kuşlarda yavrular erkektir. Çünkü kuşlarda dişiler heterogametik cinsiyettir. Arılarda, erkekler haploid partenogenezden kaynaklanırken, diploid dişiler döllenme ile üretilir. Yeşil sinek (Hemiptera) gibi diğer yaprak bitleri, döngüsel partenogenez olarak adlandırılan, partenogenez ve döllenme arasında değişen nesillere sahiptir. Dişi partenogenetik yavruların oluşumu, birçok böcek takımı arasında yaygındır. Örneğin, Drosophila parthenogenetica’da dişiler tarafından bırakılan yumurtaların küçük bir kısmı yaşayabilir yetişkinler üretmek için gelişir. Başka bir örnek olarak, yalnızca dişilerden oluşan bir tür olan partenogenetik çekirge Warramaba virgo’dur.